Lüks Değil İhtiyaç

Uzun süredir önümüze çıkan bir konu var: Hijyenik pedlerden %18 KDV alınıyor olması. Hijyenik ped, tampon gibi ürünler lüks tüketim ürünü olarak kategorilendiriliyor. Türkiye’de yoksul kesimlerin bu ürünlere ulaşmasının zor olduğunu biliyoruz. Bulunduğumuz ekonomik koşullar ve enflasyonda ise her ürüne yapıldığı gibi pedlere de zam geldi. Geçtiğimiz günlerde %51 gibi hafife alınmayacak bir zam uygulandı. Bu zamlarla birlikte pedlere ulaşamayacak kişi sayısı çoğalmış oldu. Zam uygulanmasının en çok tepki çektiği ürünlerden biri hijyenik pedler oldu. Marketlerde görülen fiyat etiketleri sosyal medyada çokça paylaşıldı.

Hepimiz biliyoruz ki menstrual döngü biyolojik bir durum, isteğe bağlı ortaya çıkmıyor. Nasıl belli aralıklarla acıkıyorsak belli aralıklarla da regl oluyoruz. Bunun neresi lüks tüketim? Modern yaşamda ped kullanmama gibi bir olanağımız mı var? Başka bir alternatifimiz mi var? Pedlerden alınan vergi tartışılırken “menstrual kap kullanın” diyenler de oldu. En yaygın ürüne tüm toplum ulaşamıyorken, daha zor ulaşılan bir ürünü tavsiye etmek akıl almazlıktır.

Regl bu toplumun daha yeni yeni barıştığı bir olgu. Yıllarca hijyenik pedler siyah poşetlerde taşındı. Çocuklar ilk reglinde şiddete uğradı. Hayatları boyu regl olduklarını gizlemek zorunda kalanlar oldu. Bu gerçekleşen olay trans olmayan heteroseksüel erkeklerin sağlığına ilişkin olsaydı böyle gizlenmeyeceğini biliyoruz. Bu yüzden olacak ki, vergilendirmeyi yapan “erkeklerin” aklının ucundan bile geçmemiş bu ürünlerin ihtiyaç olduğu; lüks tüketim olmadığı. Ancak akıllarına geldiğinde de, örneğin TBMM’de pedlere uygulanan verginin kaldırılmasına dair yasa teklifleri gelmesine rağmen bir adım atılmadı. Son tepkilerden sonra Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Derya Yanık “çalışma yapabiliriz” demekle yetindi.

Buna benzer bir diğer konu ise HPV aşısının ücretlendirilmesi. Cinsel yolla bulaşan bir virüs olan ve rahim ağzı kanserine yol açan HPV’nin aşısı toplumun büyük bir kesiminin ödeyemeyeceği şekilde ücretlendiriliyor. Aşı bilimin tüm insanlığa sunduğu evrensel bir kazanımdır, aşı olmak haktır. Bu evrensel hakkın ücretlendirilmesi, kapitalist toplumda herkesin ulaşamayacağı anlamına geliyor. Bu durum açıkça Anayasadaki eşitlik ilkesine aykırıdır. Bununla birlikte bir düşünelim: Başka hangi aşı ücretli? Örneğin Covid 19 aşısı ücretsiz dağıtılabiliyor. Rahim ağzı kanseri Covid 19’dan daha mı az öldürücü? Çocukken olduğumuz onca aşı arasına HPV aşısı eklenemez mi?

Ocak ayının başında Sağlık Bakanlığı “Serviks (rahim ağzı) kanseri; dünya genelinde kadınlar arasında en yaygın görülen dördüncü kanserdir, erken teşhis ve tedavi edilebilir.” şeklinde paylaşım yaptı. “Önlenebilir” demedi. Sağlık Bakanlığı’nın eksik bilgi vermesi suç değil midir? Yine aynı şeyi sormadan edemiyoruz: HPV’den kaynaklanan kanser, trans olmayan heteroseksüel erkeklerde görülse ücretsiz olmayacak mıydı? HIV de yıllarca yalnızca homoseksüel erkeklerde görülen bir hastalık sanılıyordu, ne zamanki heteroseksüel erkeklerin de yakalandığı ortaya çıktı; o zaman tedavisi için çalışma yürütülmeye başlandı.

Sırf cinsel yolla bulaşıyor diye, cinselliğin kötü, ayıp, gizlenmesi gerektiği algısı yüzünden HPV yüzlerce kişinin rahim ağzı kanseriyle ölmesine neden oluyor. İmkan varken önlenmemesi de kadın cinayetleriyle benziyor. İstanbul Sözleşmesi’nden çıkıldığı dönemde Sözleşme’yi aşıya benzetmiştik. İstanbul Sözleşmesi’nin uygulanmamasıyla nasıl kadın cinayetlerinin sorumlusu uygulamayan yetkililer diyorsak, rahim ağzı kanseri için de aynı şeyi söylemek yanlış olmaz. Önlenebilecekken önlenmeyen her ölümden yetkililer sorumludur.

Sosyal devlette hijyenik pedlerin ücretsiz dağıtılması, HPV aşısının ücretsiz olması gerekir. Devlet herkese eşit davranmak zorundadır, cinsiyet kimliği ve cinsel yönelim ayrımcılığı yapamaz. Bilimsel olarak kanıtlanmış adet döngüsünün tüketim ürünü lüks sayılamaz. Aynı şekilde kanseri önleyen bir aşı da, sırf herkesi etkilemiyor diye ücretli olamaz. Dünyanın yarısıyız, ihtiyaçlarımız yok sayılamaz. Eşitliği kazanma mücadelemizde pedlerin ulaşılabilir olmasını da sağlayacağız, ücretsiz aşı hakkımızı da elbet kazanacağız.